Barış Soydan yazdı | Diyarbakır neden Irak’la ticaret yapmıyor?

İç piyasada yaprak kımıldamıyor. Bir zamanlar ekonomik büyümeye lokomotiflik eden özel tüketim koma durumda. İnşaat, otomotiv gibi ekonominin amiral gemisi olarak tanımlanabilecek sektörlerde satışlar bir yılı aşkın süredir düzenli olarak geriliyor. İç talebe dayalı diğer sektörlerde de durum farklı değil…

Özel tüketim harcamaları baygın vaziyetteyken ekonomiyi ayakta tutma işi kamu harcamalarının, yani devletin ve ihracatın sırtına kalmış durumda. İnşaat, otomotiv gibi sektörler bitik durumda olduğu halde gayri safi yurtiçi hasıla 2019’un ilk 3 ayında, bir önceki çeyreğe göre yüzde 1.3 büyüyebildiyse bunu devlet harcamaları ve dış ticarete borçluyuz. 2019’in ilk 3 ayında kamu harcamalarında büyük bir artış yaşandı. İhracat da artmaya devam etti.

Siz de çevrenizden görüyor olmalısınız, imkânı olan bütün şirketler geçen yıl patlayan krizden bu yana can havliyle ihracata dönmeye çalışıyor…

Bölgede ihracat deyince ilk akla gelen pazar Irak. Geçmişte Suriye ile de güçlü bir ticaret vardı ama iç savaş orayı bitirdi. Irak, bölgede dış ticaret için en önemli alternatif olarak kaldı.

Türkiye geçtiğimiz yıl Irak’a 7.3 milyar dolarlık ihracat yaptı. Küçümsenmeyecek bir rakam. Irak, Türkiye’nin ihracatında yüzde 4.5 pay alıyor. Türkiye’nin en önemli ticaret ortaklarından biri… Zaten yüzde 9.67 payı olan Almanya’yı saymazsanız, Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı 7 ülkenin paylarının birbirine yakın olduğunu görüyorsunuz. Irak, geçtiğimiz yıl Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı altıncı ülkeydi. Önceki yıllarda ilk 3’e girdiği de oldu. Önümüzdeki dönemde de Türkiye’nin ana ticaret ortağı olmayı sürdüreceğini, hatta petrol geliri arttıkça sıralamadaki yerinin daha da yükseleceğini tahmin etmek zor olmaz.

Peki Irak’la ticaretten gelen para kimin cebine gidiyor? Ticarette genel ilke, yakın bölgelerin birbirleriyle daha çok alışveriş yapmasıdır. Dolayısıyla Irak’a ihracattan aslan payını bölge şehirlerinin aldığını tahmin etmek güç değil.

Güneydoğu Anadolu İhracatçılar Birliği’nin ihracatında Ortadoğu ülkeleri yaklaşık yüzde yüzde 45 payla ilk sırada yer alıyor. Onu yüzde 20 payla AB ülkeleri, yüzde 13 ile Afrika ülkeleri izliyor.

Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri geçtiğimiz yıl 8.5 milyar dolarlık ihracat yaptı. Bu tutarla Türkiye’nin ihracatından yüzde 5.2 pay aldı. Güneydoğu Anadolu İhracatçılar Birliği’nin merkezi Gaziantep’te. Bölgeden yapılan ihracatın büyük kısmı da bu şehirden gerçekleşiyor. Gaziantep geçtiğimiz yıl 6.8 milyar dolar ihracat yaptı.

Ama Güneydoğu Anadolu İhracatçılar Birliği’nin, Diyarbakır, Kahramanmaraş, Malatya, Şanlıurfa, Mardin, Cizre ve Gaziantep Serbest Bölgesinde de irtibat büroları var. Bu şehirlerin ihracat performansı bir istisna dışında hayli zayıf. Diyarbakır’ın ihracatı geçen yıl 211 milyon dolar, Batman’ınki 38 milyon dolar, Van’ınki 37 milyon dolarla sınırlı kaldı.

Sadece Mardin’in 870 milyon dolarlık ihracatla dış ticarette kendine güçlü bir yer açabildi.

Özetle bölgenin nüfus olarak en kalabalık şehirleri Diyarbakır ve Van, Türkiye ekonomisini sırtlayan ihracatta çok geri kalmış durumdalar. Oysa özellikle Diyarbakır’la Irak arasında güçlü insani ve toplumsal ilişkiler mevcut. Bu ilişkiler, ticari tarafta da büyük potansiyeller barındırıyor. Potansiyelin gerçeğe dönüşmesi için tüm toplumsal tarafların bir masanın etrafında buluşup ortak strateji geliştirmesi gerek.

Problem de burada galiba: Bir kesimin masadan dışlandığı ortamda ortak strateji nasıl geliştirilecek? Haydi geliştirildi diyelim, nasıl uygulanacak…

BARIŞ SOYDAN

(Ekonomist)